Muziektherapie
Wat is muziektherapie?
In muziektherapie staat de therapeutische relatie centraal tussen één of meerdere patiënten en één of meerdere therapeuten. De therapeutische relatie heeft de behandeling van stoornissen in het gedrag en beleving tot doel. Door gericht gebruik te maken van muziek in al haar verschijningsvormen biedt dit specifieke therapeutische mogelijkheden in de behandeling van psychische problemen. Het vorm geven en doorwerken van psychische problemen op muzikaal-symbolisch niveau via een proces van muzikale improvisatie, en eventuele verbale reflecties daarover, doen inzicht ontstaan in de eigen psychische problematiek, zodat stoornissen in gedrag en beleving verminderd en opgelost kunnen worden.
Patiënt en therapeut creëren een muzikaal samenspel waarover nadien gereflecteerd kan worden. Door het samen improviseren wordt er een speelruimte gecreëerd waarin psychische elementen kunnen geëxploreerd worden en in een latere fase vorm kunnen krijgen en doorwerkt worden op een muzikaal symbolisch niveau. De taak van de muziektherapeut bestaat er dus in het muzikale spel van de patiënt te dragen en vorm te geven.
Muziektherapie behoort tot de non-verbale therapieën, maar vaker wordt bij muziektherapie gesproken van een preverbale vorm van therapie. Hierbij wordt verwezen naar de ontwikkelingspsychologie, waarin wordt aangetoond dat de baby niet letterlijk alles begrijpt wat de moeder vertelt, maar toch geraakt wordt door de stem van de moeder, met haar specifieke klankkleur, haar eigen ritme en beweging. Net zo kan ook in muziektherapie de patiënt geraakt worden door klankkleuren, ritmes, pulsering… of zoals Hans Christian Anders zei: “waar woorden tekort schieten, spreekt de muziek”.
Hoe gaat men aan de slag in muziektherapie?
Zoals in bovenstaande definitie reeds wordt uitgelegd, wordt er in de actieve muziektherapie veelal gebruik gemaakt van vrije improvisatie. Therapeut en patiënt kiezen elk een instrument uit en vertrekken vanuit een anticiperende innerlijke stilte, waarin de eerste imaginaire klanken al vorm krijgen, om samen tot improvisatie te komen. Belangrijk hierbij is dat de muziektherapeut zich afstemt op de patiënt, om zo in resonantie te treden met hem, waardoor via de muziek de beleving gedeeld wordt. Na een improvisatie wordt er steeds ruimte gelaten voor een verbale reflectie, waarin zowel patiënt als therapeut samen woorden kunnen zoeken voor wat er in de muziek geklonken heeft. Op die manier kan er langzamerhand vorm gegeven worden aan datgene waar tot nu toe geen woorden voor te vinden waren.
Daarnaast wordt er soms ook gebruik gemaakt van receptieve muziektherapie, weliswaar steeds op een actieve manier. Er kan samen geluisterd worden naar een nummer dat de patiënt meeneemt, waarna eventueel verbaal gereflecteerd kan worden.
Wanneer en waarvoor kan muziektherapie helpen?
Muziektherapie kan in elke doelgroep worden toegepast, dus zowel bij kinderen, volwassenen als ouderen. Bij personen met een handicap wordt naast de muziektherapie als therapie ook wel een orthoagogische benadering gebruikt, waarbij men de latente vaardigheden van de persoon met een handicap probeert te stimuleren met gebruik van muziek in al haar vormen. Daarnaast wordt muziektherapie vaak gebruikt bij diverse psychische problemen, zoals traumaverwerking, depressie, verslaving, psychose,… Muziektherapie wordt ook vaak ingeschakeld bij personen met leerproblemen en dementie maar kan ook ingezet worden ter persoonlijke groei. Gezien muziek zo universeel en toegankelijk is, bestaan er nauwelijks contra-indicaties. Belangrijk om te benoemen is dat muzikale voorkennis geen vereiste is, gezien er met vrije improvisatie gewerkt wordt. Net door het gebrek aan voorkennis, wordt improvisatie vaak als gemakkelijker ervaren, omdat de patiënt zich dan kan laten leiden door de muziek, en de regels van de muziek zich niet als struikelblokken opdringen. Muziektherapie kan plaatsvinden in groep, waarbij men probeert om met maximaal 8 deelnemers te werken. Eén op één contact kan meer aangewezen zijn. Hier spreekt men van individuele muziektherapie. Dit alles kan zowel ambulant als residentieel worden aangeboden.
Bijkomende informatie over muziektherapie in Europa kan je hier vinden.
"Muziektherapie is voor mij:
Vooreerst samen ontdekken,
beetje bij beetje, dat muziek een veilige ruimte is
Om dan, stap voor stap, samen te dansen,
te luisteren, stil of luid te zijn, emoties te verkennen,
binnen die veilige ruimte
Om zo, zachtjes aan, tot praten te komen,
in verbinding met mezelf"
Muziektherapie binnen het onderwijs
In het Deeltijds KunstOnderwijs (DKO) zijn heel wat muziektherapeuten aan de slag. Enerzijds implementeren ze als lesgever muzieklessen op maat voor personen met specifieke onderwijsbehoeftes, anderzijds nemen ze een voorname rol op als zorgcoördinator in leerlingenbegeleiding en zorg binnen het DKO. Ze beogen dat alle leerlingen met specifieke onderwijsbehoeftes kunnen genieten van een aanbod binnen het DKO.
Muziek voor iedereen?!? Mogelijkheden binnen het individueel aangepast curriculum
In het Deeltijds Kunstonderwijs kunnen leerlingen met specifieke attesten een individueel aangepast curriculum volgen.
Bij inschrijving wordt gekeken naar de specifieke onderwijsbehoeftes en de muzikale mogelijkheden van de leerling. In overleg met directie, (zorg)coördinator, leerling en ouder/verantwoordelijke wordt bepaald welke vakken van het gemeenschappelijk curriculum de leerling kan volgen en voor welke vakken de leerling aangepaste doelen of zo nodig een (gedeeltelijke) vrijstelling krijgt.
MUZIEK OP MAAT
Binnen het Inidividueel aangepast curriculum bieden steeds meer academies een specifieke klas ‘Muziek op Maat’ of ‘aangepast muziekonderwijs’ aan. Deze klas is er voor leerlingen met zeer specifieke onderwijsbehoeftes die nood hebben aan een daarvoor gespecialiseerde muziekleerkracht en die niet kunnen opgevangen worden bij de reguliere leerkracht. Hier krijgt de leerling individueel of in een kleine groep muziekles waarbij hij zich muzikaal en creatief kan ontwikkelen. Hij leert en beleeft de verschillende muzikale parameters, bespeelt enkele instrumenten, zingt liedjes, improviseert muzikaal,… Er wordt afgestemd op de muzikale mogelijkheden en interesses van de leerling en deze worden verder gestimuleerd zodat de leerling op eigen tempo kan ontwikkelen. Deze lessen worden meestal gegeven door een muziekleerkracht die ook muziektherapeut of orthopedagoog is.
De leerlingen hoeven de leerplandoelstellingen die vastgelegd zijn voor het gemeenschappelijke curriculum niet te behalen. Wel worden er individuele ontwikkelingsdoelen opgesteld, die halfjaarlijks of jaarlijks geëvalueerd worden. Bij het beëindigen van het traject krijgt de leerling een getuigschrift DKO.
PROFIEL
Belangrijk is dat het profiel van de muziekleraar voor deze doelgroep aan verschillende muzikale aspecten voldoet om de kwaliteit van de lessen en de relatie te waarborgen.
De leraar heeft voldoende inzicht in specifieke problematieken. Hij is er toe in staat een specifieke aanpak en methodieken te gebruiken om de taal van de muziek via verschillende ingangspoorten aan te reiken. Deze leerlingen hebben een flexibele leraar nodig die verschillende instrumenten kan bespelen. Zo hebben de leerlingen meer opties in het kiezen van een eigen muzikale richting. Verder is het van groot belang dat de leraar kennis heeft van muzikale improvisatietechnieken.
De verscheidenheid van deze doelgroep vraagt een leraar die kan differentiëren in de groepslessen én met groepsdynamiek kan werken. Bij voorkeur kan de muziekleraar een draagvlak creëren voor deze leerlingen en hen zo een stem geven op academieniveau. Veel directies kiezen bijgevolg voor een muziektherapeut met een pedagogische bekwaamheidsbewijs als leerkracht en/of (zorg)coördinator, aangezien zij beantwoorden aan het voorgestelde profiel.
Liesbet Hoorelbeke is als freelance medewerker binnen BMT vzw verantwoordelijke ‘Muziek op Maat binnen het deeltijds kunstonderwijs’. Contact: liesbet.hoorelbeke@dkomechelen.be
Opleidingen
Inleiding over opleiding volgt
Master in de muziek - muziektherapie
Luca School of Arts biedt in Leuven, Campus Lemmens een academische bachelor- en masteropleiding aan:
Banaba creatieve therapie
Artevelde Hogeschool biedt in Gent, Campus Kantienberg een bachelor na bachelor opleiding in creatieve therapie aan: